Μέσα στο πλαίσιο του νόμου και εφόσον υπάρχει σχετική καταστατική πρόβλεψη, επιτρέπεται απόκλιση από την αρχή της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών. Προς αυτό τον σκοπό άλλωστε, μπορεί να προβλεφθεί η έκδοση δεσμευμένων μετοχών, για την μεταβίβαση των οποίων δηλαδή χρειάζεται έγκριση είτε από τη Γενική Συνέλευση είτε από το Διοικητικό Συμβούλιο.
Το αρμόδιο εταιρικό όργανο παρέχει την συγκατάθεσή του κατά ελεύθερη κρίση, εκτός εάν το καταστατικό της εταιρείας έχει ήδη ορίσει λόγους για τους οποίους επιτρέπεται η άρνηση της έγκρισης. Είναι δε αυτονόητο ότι εάν οι περιορισμοί μεταβίβασης ονομαστικών μετοχών δεν έχουν συμπεριληφθεί στο αρχικό καταστατικό, μπορούν να προστεθούν μέσω τροποποίησης καταστατικού, η οποία βέβαια απαιτεί αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία.
ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΔΕΣΜΕΥΜΕΝΩΝ ΜΕΤΟΧΩΝ
Η δέσμευση ονομαστικών μετοχών αποσκοπεί στην εισαγωγή προσωπικών ουσιαστικά στοιχείων στην ανώνυμη εταιρεία, ιδίως εάν αυτή έχει λίγους μετόχους, ώστε να μην επιτρέπεται η είσοδος νέων μετόχων χωρίς την έγκριση του κατά το καταστατικό αρμοδίου οργάνου. Μεταβίβαση όμως χωρίς έγκριση της εταιρείας επιφέρει ακυρότητα της εμπράγματης δικαιοπραξίας.
ΑΛΛΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ
Ο νόμος, λαμβάνοντας υπόψη την επιθυμία των μετόχων ανώνυμης εταιρείας, κλειστού τύπου ιδίως, για έλεγχο των νέων μετόχων, επέτρεψε να μπορεί το καταστατικό, χάριν ιδιωτικής αυτονομίας, να προβλέπει και άλλους περιορισμούς στη μεταβίβαση των ονομαστικών μετοχών. Ένα παράδειγμα είναι η παροχή δικαιώματος προτίμησης-right of first refusal– στους λοιπούς μετόχους ή σε ορισμένους απ’ αυτούς, ή, να παρέχει στην εταιρεία το δικαίωμα να υποδεικνύει μέτοχο ή τρίτο, στον οποίο θα προσφερθούν οι μετοχές μετόχου, ο οποίος αυτοβούλως επιθυμεί την μεταβίβασή τους.
Παρέχεται επίσης, η δυνατότητα εξάρτησης της έγκρισης της μεταβίβασης από την δέσμευση του αποκτώντος να αποκτήσει μετοχές και άλλων μετόχων ή από την υποχρέωση των λοιπών μετόχων να μεταβιβάσουν και αυτοί στον αποκτώντα αντίστοιχο ποσοστό μετοχών.
Προϋπόθεση ωστόσο, για να είναι δεκτός ο οποιοσδήποτε περιορισμός στην μεταβίβαση μετοχών είναι να μην υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο, έτσι ώστε η μεταβίβαση να καθίσταται ουσιαστικά αδύνατη. Πρέπει επιπλέον, να ορίζονται επαρκώς η διαδικασία, οι όροι και η προθεσμία μέσα στην οποία η εταιρεία οφείλει να εγκρίνει την μεταβίβαση ή να υποδείξει το πρόσωπο του αγοραστή. Στην τελευταία περίπτωση, παρέλευσης της προθεσμίας έγκρισης της μεταβίβασης από το Διοικητικό Συμβούλιο ή την Γενική Συνέλευση, οι ορισθείσες μετοχές θα μεταβιβασθούν ελεύθερα. Για να προστατευθεί όμως ο μέτοχος που δήλωσε ότι επιθυμεί να μεταβιβάσει μετοχές που του ανήκουν, το καταστατικό οφείλει να προβλέψει υποχρέωση της εταιρείας να εξαγοράσει τις μετοχές του.
ΑΝΕΝΕΡΓΕΙΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ-ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ
Όλοι οι περιορισμοί μεταβίβασης που περιεγράφηκαν ως άνω δεν ισχύουν σε περίπτωση θανάτου, κατάσχεσης, πτώχευσης ή υπαγωγής του μετόχου σε άλλη συλλογική διαδικασία εκποίησης της περιουσίας του. Πάλι όμως μπορεί το καταστατικό να προβλέπει ότι μετοχές θα εξαγοράζονται από πρόσωπο που υποδεικνύει η εταιρεία ή ότι οι μέτοχοι έχουν δικαίωμα προτίμησης στην εξαγορά.
Ο νόμος αναγνωρίζει, και σε εταιρικό επίπεδο, την ισχύ ενοχικών συμφωνιών μεταξύ μετόχων ή τρίτων, με τις οποίες παρέχεται δικαίωμα προαίρεσης αγοράς ή πώλησης μη εισηγμένων ονομαστικών μετοχών, οι οποίες δυνητικά καταγράφονται στο βιβλίο μετοχών ή στο μητρώο αν είναι άυλες.