Υποκείμενα του φόρου, όπως προβλέπεται σχετικά στον Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος, μπορούν φυσικά να είναι τα περισσότερα νομικά πρόσωπα μεταξύ άλλων και οι κοινωνίες αστικού δικαίου, αστικές κερδοσκοπικές ή μη κερδοσκοπικές εταιρείες, συμμετοχικές ή αφανείς. Η σημαντικότερη ιδιαιτερότητα των αφανών εταιρειών έγκειται στο ότι έχουν τον λεγόμενο «εσωτερικό χαρακτήρα», δεν διαθέτουν εταιρική περιουσία και κατά συνέπεια δεν δημοσιεύονται στο Γενικό Εμπορικό Μητρώο, στερούνται δηλαδή νομικής προσωπικότητας.
ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
Η φορολογική νομοθεσία αναγνωρίζει την ύπαρξη αφανών εταιρειών κατηγοριοποιώντας αυτές στις περιπτώσεις των “νομικών οντοτήτων”. Με δεδομένο, ωστόσο, ότι η αφανής εταιρεία συναλλάσσεται με τρίτους μέσω του εμφανούς εταίρου αυτός είναι και ο μοναδικός που ευθύνεται έναντι της φορολογικής διοίκησης και για λογαριασμό της αφανούς εταιρείας. Οι αφανείς εταίροι δεν μετέχουν ως συνοφειλέτες στις υποχρεώσεις που δημιουργεί η δράση του εμφανούς εταίρου (δεν δημιουργείται καμία εις ολόκληρον οφειλή εμφανούς και αφανών εταίρων έναντι τρίτων).
Κατά συνέπεια, από καμία φορολογική διάταξη δεν προβλέπεται αναγνώριση κερδών στο όνομα του αφανούς εταίρου, ούτε και καμία φορολογική υποχρέωση του τελευταίου. Επομένως, ο αφανής εταίρος δεν έχει υποχρέωση δήλωσης των εισοδημάτων που απέκτησε από την συμμετοχή του σε αφανή εταιρεία. Αυτό σημαίνει αυτομάτως ότι δεν είναι δυνατή η υποβολή δηλώσεων φορολογίας εισοδήματος από αφανή εταιρεία και τα έσοδα που αποκτώνται από τη δραστηριότητά της φορολογούνται στο όνομα του εμφανούς εταίρου.
ΑΣΦΑΛΣΙΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
Πέρα από την φορολογική αντιμετώπιση της αφανούς εταιρείας, η οποία όπως είδαμε αφορά μόνο το πρόσωπο του εμφανούς εταίρου, ζήτημα προκύπτει εάν ο εμφανής εταίρος έχει υποχρέωση ασφάλισης του αφανούς εταίρου. Αυτό το ζήτημα έχει μεγάλη πρακτική σημασία σε περιπτώσεις όπου υπάρχει διάρρηξη των σχέσεων μεταξύ των εταίρων και ο αφανής εταίρος καταγγείλει τον εμφανή και την εταιρεία στον ασφαλιστικό φορέα για παράλειψη ασφάλισής του και, δεύτερον, σε περίπτωση ελέγχου, εάν βρεθεί από τα αρμόδια ελεγκτικά όργανα ο αφανής εταίρος να παρέχει τις υπηρεσίες του, χωρίς να είναι ασφαλισμένος.
Με δεδομένο ότι η ασφαλιστική νομοθεσία δεν προβλέπει ειδικές διατάξεις για την αφανή εταιρεία, χρειάζεται να ανατρέξουμε στη σχετική νομολογία. Σύμφωνα αυτή “προϋπόθεση υπαγωγής στην ασφάλιση του Ι.Κ.Α. (νύν Ε.Φ.Κ.Α.) αποτελεί η παροχή εξαρτημένης εργασίας έναντι αμοιβής. Ο προσφέρων τις προσωπικές υπηρεσίες αφανής εταίρος δεν υπάγεται στην ασφάλιση του Ι.Κ.Α. αν, στη συγκεκριμένη περίπτωση, διαπιστώνεται ότι προσφέρει τις προσωπικές του υπηρεσίες, είτε υπό τη μορφή εταιρικής εισφοράς σε εκπλήρωση σχετικής υποχρέωσής του που απορρέει από την εταιρική σύμβαση, είτε υπό το πνεύμα της εξυπηρέτησης δικής του υπόθεσης και ως εύλογη ανάμιξη στη διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων για την προαγωγή του εταιρικού σκοπού” (Μονομελές Διοικητικό Εφετείο Θεσσαλονίκης, απόφαση υπ’ αριθμόν 1380/2015).
Η απόφαση αυτή ανέτρεψε προηγούμενη απόφαση η οποία όριζε ότι «κατά την έννοια των διατάξεων του άρθρου 2 του Α.Ν. 1846/1951, η ύπαρξη αφανούς εταιρείας δεν αποκλείει να είναι ο ένας εταίρος και μάλιστα ο αφανής, εργαζόμενος υπό τις οδηγίες και την καθοδήγηση του άλλου εταίρου, ήτοι να παρέχει εξαρτημένη εργασία και να υπάγεται, για το λόγο αυτό, στην ασφάλιση του Ι.Κ.Α. Με το σκεπτικό αυτό υπάγεται στην ασφάλιση του Ι.Κ.Α. αφανής εταίρος αφανούς εταιρείας, ο οποίος, όπως αποδείχθηκε, παρείχε εξαρτημένη εργασία στην εταιρεία αυτή, έστω και εάν δεν ήταν υποχρεωμένος από την σύμβαση σύστασης της εταιρείας αυτής…».
Ωστόσο, ο Άρειος Πάγος έχει αποφανθεί σχετικά και απόλυτα για την απουσία εργασιακής σχέση ανάμεσα στον εμφανή και τον αφανή εταίρο: «…ανεξαρτήτως του χαρακτηρισμού της περιγραφομένης έννομης σχέσεως ως αφανούς εταιρείας ή … αποκλείεται η ύπαρξη σχέσεως εξηρτημένης εργασίας».
Από τα παραπάνω είναι σαφές ότι το συστατικό έγγραφο της αφανούς εταιρείας, πρέπει να προβλέπει σειρά από ρυθμίσεις προκειμένου να προλαμβάνονται τόσο οι μεταξύ των εταίρων προστριβές, όσο και οι κίνδυνοι έναντι της φορολογικής και ασφαλιστικής διοίκησης. Λαμβάνοντας αυτά υπόψη, η αφανής εταιρεία μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο και ευέλικτο εργαλείο του επιχειρείν σε πολλές περιπτώσεις.
